Sự đáng sợ của người ái kỷ, nỗi đau và Übermensch

“Mày quen với cơn đau chưa” - người thợ xăm hỏi tôi. Bằng giọng điệu rửng rưng và một cái đầu trống rỗng, tôi trả lời: “Cũng bình thường”. Kỳ thực suốt hai tiếng đồng hồ tôi vẫn luôn cảm thấy có những cơn nhói được lặp lại sau lưng mình. Nhưng rồi tôi hoài nghi rằng nếu thời gian đó kéo dài hơn, liệu tôi có thực sự quen với cơn đau mà họ nói hay không?

Người ta vẫn nói, đau chỉ là một cảm giác, nó là thông tin được não bộ cảnh báo đến cơ thể khi thấy một mối đe dọa, nhưng khi không thấy điều đó là sự đe dọa nữa, nỗi đau cũng biến mất. Nếu đó là cách lý giải, tôi nghĩ nỗi đau là một thứ nằm trong điểm mù tri thức của bản thân mình. Chẳng hạn, trong những lần bị cúm về sau, tôi cảm thấy bản thân không phải trải qua những cơn đau kinh khủng nữa, tôi biết điều gì đang diễn ra trong cơ thể mình. Tôi tin hệ miễn dịch đang làm việc của nó, còn tôi, điều duy nhất cần làm là nghỉ ngơi và làm bạn với những viên thuốc. 

Có lẽ, cơn đau với những cái kim truyền mực xăm vào người tôi cũng vậy. Thế còn trong tình cảm, cơ chế của cơn đau có lặp lại không? Khi nào ta nhận thấy một người có đe dọa? Tôi không dám chắc thế giới tình cảm cho phép nỗi đau hoạt động một cách bình thường được nữa bởi tình yêu có quá nhiều điểm mù, thiên kiến và cả hư ảnh do chính não bộ tạo ra. Cảm giác đe dọa có thể đến, không tuyến tính, không có tần suất giống như cách chúng ta đoán trời nắng mưa bằng việc đếm sao vậy, dù có kinh nghiệm từ cả ngàn năm truyền lại, ta vẫn không thể nào đoán được cơn đau sẽ đến hay đi. 

Điều đó còn tệ hơn khi tôi yêu phải một người ái kỷ bởi khả năng cảnh báo đe dọa suy yếu và những nỗi đau dường như có ranh giới mờ nhòe với cảm giác tội lỗi. Tôi có bị hỏng không, như cái đồng hồ chạy loạn lên, một người mất trí nhớ tìm đường về nhà, một cái lá có những mảng loang lổ vì một phần gốc cây của nó đã không thể bám được vào mặt đất nữa. Đấy là những suy nghĩ khi ta ở trong một mối quan hệ với người ái kỷ. Thế rồi, câu hỏi lớn nhất: Tôi có nhu cầu giải quyết nỗi đau này không? Không, vì tôi cảm thấy các tổn thương họ tạo ra không còn là mối đe dọa đấy nữa. Nó được truyền vào trong người tôi giống cách mà một người ốm cần truyền nước vậy. Tâm trí tôi đã rời khỏi thuyết nhị nguyên để rồi đúng sai, đau khổ và hạnh phúc không còn là hai bên bờ riêng biệt. 

Lời biện hộ xứng đáng nhất tôi dùng để thuyết phục chính mình trong thời gian dài là tình yêu ngàn đời vẫn vậy, vẫn không thể cắt nghĩa, vẫn là một người hy sinh, một ván cược, một khối rubik, một cơn mưa, chiếc áo của nàng Bân, nấm mồ bên đường mà Đạm Tiên thấy… Tôi chưa từng hỏi có tình yêu nào mà không đau không cho đến khi tôi gặp một người ái kỷ. Có lẽ nhìn cách họ yêu chính mình tôi thấy bản thân xứng đáng nhận được những điều tốt đẹp hơn, nó nằm ngoài những cơn đau, sự đe dọa và cảnh báo. 

Nguồn gốc của nỗi đau còn có thể đến từ những hư ảnh. Thì ra sự ảo giác của AI đến từ lỗi lầm của chính con người. Không có con người hoàn hảo vì vậy không có sản phẩm hoàn hảo dù rằng chúng được tạo nên từ vô vàn các con số. Mà con số thì không đa nghĩa. 

Bàn tới đây,  tôi chợt nhớ tới khái niệm người siêu việt “übermensch” của Nietzsche. Tôi tin rằng đây không phải là một con người hoàn hảo, vì họ biết đau nên họ biết vượt qua nỗi đau. 

Từ “Übermensch” trong tiếng Đức có thể dịch thô là “Người vượt lên trên”, trái ngược với “Untermensch” (người thấp kém, người dưới). Nietzsche sáng tạo khái niệm này từ gợi ý của thuyết tiến hóa: nếu mensch (con người hiện tại) tiến hóa từ một "loài người thấp hơn", thì con người trong tương lai cũng sẽ tiếp tục tiến hóa – và kết quả là Übermensch.

Tuy nhiên, điều quan trọng là Nietzsche không nói đến một tiến hóa sinh học hay công nghệ, mà là tiến hóa tinh thần và giá trị – sự vượt lên chính bản thân mình, vượt qua những hệ giá trị cũ kỹ, nhất là đạo đức Kitô giáo mà ông gọi là “đạo đức bầy đàn”.

Khái niệm của Nietzsche không sinh ra từ cõi hư không trong tâm trí ông. Vị triết gia người Đức này đã chịu ảnh hưởng từ thế giới văn chương của Goethe, người mà Nietzsche rất ngưỡng mộ. Trong vở Faust, nhân vật chính dấn thân vào ma thuật để vượt giới hạn con người, để tìm kiếm sự toàn tri và cảm xúc và được các linh hồn gọi là một übermensch. Nietzsche lấy cảm hứng từ đây để xây dựng hình mẫu của con người có thể chối bỏ định mệnh và sáng tạo định mệnh mới cho mình.

Nietzsche đặt ra những tiêu chuẩn khắt khe để gọi ai đó là một Übermensch. Đó phải là người không ngừng tự vượt lên chính mình, luôn tái tạo bản thân và từ chối sự ổn định hay tầm thường. Họ phải đủ can đảm để phá bỏ đạo đức bầy đàn, không sống theo những giá trị chung chỉ vì thói quen, sự tuân phục hay nỗi sợ bị tẩy chay. Họ sở hữu một sức mạnh ý chí – không đơn thuần là ham muốn thống trị, mà là một thôi thúc nội tại mạnh mẽ nhằm thể hiện sức sống, khả năng sáng tạo và khẳng định bản thân. 

Vậy Übermensch có biết đau không? Câu trả lời là có, nhưng với sức mạnh ý chí, họ vượt qua được những nỗi đau để nhìn thấy chính mình. Übermensch là một quá trình, không phải bản năng. Và đây chính là điều tôi tìm kiếm, sợi dây thoát ra khỏi vực thẳm đen tối của căn bệnh ái kỷ.