Những hoài tưởng phiêu du

Ông Abbenhus là một người bán sách hơn 50 năm nay tại thành phố Aarhus. Cửa hàng được mở bởi một người khác vào năm 1942, cho đến năm 1974 ông mua lại và đổi tên nó theo họ của mình. Ông là một người yêu sách đẹp nhưng tình yêu nào cũng có một cái giá. Ông Abbenhus đã bỏ rất nhiều tiền chỉ để sưu tầm tác phẩm lạ. Ông nói rằng bản thân ông cũng như bao người, cũng mê của quý, của lạ, của độc. Triết lý của một nhà sưu tầm là: càng đẹp thì càng độc, càng độc thì càng đắt. 

Tôi đã dành ra hẳn một ngày để gửi thư thuyết phục ông gặp mặt, cuối cùng ông cũng đồng ý. Ông có một cửa hàng nằm gần khu phố cổ của Aarhus, một kho nằm ở tầng hầm trung tâm thương mại cách đó không xa. Để xuống được căn hầm đó, tôi phải đi qua một đến 3-4 cánh cửa sắt kiên cố mới vào được. Bước vào trong kho, tôi ngạc nhiên khi thấy kho sách mà ông lưu trữ, tôi nghĩ rằng con số 55.000 cuốn hiển thị trên hệ thống tra cứu sách của ông chỉ là một biểu tượng áng chừng. Trong kho có hai gian, gian lớn ông để những cuốn sách còn sử dụng, gian thứ hai là những thứ ông không dùng đến. Phải có tới gần 20 giá sách, mỗi giá cao tới 2m2, nhiêu vậy vẫn là chưa đủ, ông Aabenhus còn để sách đầy trên các góc phòng, sàn nhà, thùng carton, bất kỳ chỗ nào trong kho cùng là sách. Ông chỉ chừa đúng một lối đi nhỏ để bản thân lách vào. Tôi lặng lẽ đi sau và nhìn ông kiểm tra từng mã sỗ được đánh dấu ở phía cuốn sách. Chúng là thứ duy nhất giúp ông định vị được mọi thứ ở trong chiếc kho rộng hơn 100 mét vuông này. Bên cạnh các chồng sách cao tới tận trần nhà là vô số đường ống ngầm của siêu thị, đó có thể là đường ống dẫn khí và nước. Thấy vậy, tôi bèn hỏi ông không sợ để sách dưới này sẽ sợ bị ẩm hoặc mối ư? Ông Aabenhus hồn nhiên trả lời rằng khí hậu tại đây đủ khô để các mối đe dọa đó không xảy ra với sách. Trong lòng tôi lúc đó bỗng chốc cảm thấy ghen tỵ.

Aarhus vốn là một thành phố với các mạch sông chảy dọc khắp thành phố. Từ vịnh Aarhus đi về phía Tây, có thể thấy vô số các con cầu được xây dựng lên. Đây không phải một vùng đất hoàn toàn cằn cỗi. Nhưng khí hậu khô và lạnh giúp việc bảo quản mọi thứ tốt hơn cho dù có các mạch nước đi khắp các khu vực. Tôi nhớ về thành phố của mình, cũng vì vấn đề khí hậu, bảo quản các cuốn sách luôn là một câu chuyện nhức nhối. Đặc biệt trong mùa nồm. Chỉ cần để sách ở bên ngoài, dựa lưng vào tường thôi, y như rằng chúng có thể nhũn ra hoặc giấy không còn cứng như trước. Có lẽ vì vậy mà ông Aabenhus giữ được rất nhiều các cuốn sách từ thế kỷ 17, 18, thậm chí ông còn chẳng coi chúng đủ giá trị để trở thành một món đồ cổ. 

Nhưng hơn hết, thành phố này đi qua những cuộc chiến theo một cách khác. Bằng các bản thỏa hiệp, thành phố giảm thiểu thương vong và thiệt hại một cách tối đa trong hai giai đoạn của chiến tranh thế giới thứ hai. Ngoại trừ một số nơi được quân Đức trưng dụng làm cơ sở đầu não tại miền Trung Jutland, các tòa nhà khác vẫn còn nguyên vẹn. Điều này hoàn toàn khác với thành phố của tôi, nơi đi qua vô vàn các cuộc chiến, những lần chiếm đóng, đồng hóa khiến cho tài liệu mai một đi ít nhiều. Những thứ sót lại chỉ là các tòa nhà đậm chất Tây bên cạnh các mái ngói san sát của người Việt ở khu phố cổ. Có người gọi chúng là di sản, tôi gọi chúng là sự méo mó, dẫu sao nó vẫn là một phần trong lịch sử không thể tẩy xóa. 

Cũng như các cuốn sách trong kho của ông Aabenhus, chúng là một phần của lịch sử thành phố, nơi đây từng có những hiệu sách lâu đời lưu giữ các tác phẩm giá trị. Cùng với hệ thống thư viện, một kho tàng tri thức được bồi đắp theo thời gian hình thành. Tôi chợt nghĩ, nếu không có ngoại xâm, nếu khí hậu ở thành phố của tôi cũng đủ tốt để bảo quản tất cả những cuốn sách như của ông Aabenhus thì sẽ như thế nào?

Câu hỏi này cuốn lấy tâm trí tôi từ cuộc gặp ở kho sách cho tới khi về nhà. Ngoại xâm là một hình thức của chiến tranh và chiến tranh là khi sự xung đột lợi ích được giải quyết bằng vũ lực. Nhưng chiến tranh không tồn tại, liệu còn có các xung đột khác không? Tôi cho là có bởi xung đột còn có thể xảy ra giữa cái mới và cái cũ.

Thành phố Aarhus đã trải qua những giai đoạn khác nhau trong quá trình thay đổi và thích nghi với sự phát triển của xã hội. Trong thế kỷ 16, khi mọi thứ vẫn kiến trúc thượng tầng vẫn còn xoay quanh sự ngự trị của lời răn tôn giáo, cuộc sống người dân quanh quẩn ở trung tâm của nhà thờ, từ các hoạt động giao thương cho đến hành chính công vụ. Sau đó, thời kỳ công nghiệp hóa mở ra một trung tâm mới mang tên nhà ga xe lửa. Các dãy phố từng sầm uất đứng trước một thách thức trước sự hình thành của vô số khu kinh tế mới. Người dân đổ xô đến dựng nhà cửa, hàng quán quanh đường sắt. Sự cạnh tranh này đem tới một khả thể về biến đổi mối quan hệ kinh tế cũ vốn gắn chặt trong vòng xoay chủ thương - nông dân. Tầng lớp thương lái nhỏ lẻ ngày càng lớn mạnh cũng như các nhà máy. Nhiều ngôi nhà và trung tâm mua sắm được hình thành. Khi thời kỳ công nghiệp đạt đến đỉnh cao, sự hiện đại hóa lại tiến hành một cuộc cách mạng mới trong việc nâng cấp các công trình sản xuất. Nhà máy cũ với công nghệ thấp dần bị bỏ hoang và dần đưa vào danh sách đất để xây dựng nhà ở hoặc cho thuê. Trích từ tác phẩm Aarhus Byens Historie, mọi phát triển đều tiềm ẩn sự lụi tàn của những thứ không còn phù hợp. 

Nếu không có chiến tranh, thành phố của tôi sẽ vẫn còn cả một vùng trời những mái nhà san sát, nhỏ bé chỉ vừa đủ cho dáng người nước Nam. Thế rồi sự công nghiệp hóa cũng đến, khởi nguồn từ giao thương và khoa học. Các công trình mang tính thành tựu được dựng lên dọc khắp nẻo đường, chúng trường tồn với năm tháng vì chẳng còn bom đạn nào nữa. Thay vì đau đầu với những biệt thự cũ, chúng ta sẽ có các chứng nhân lịch sử khác. Vô vàn các cuốn sách, tư liệu vẫn còn sót lại cho thấy sự phát triển xứ sở đẹp đẽ này. Tài nguyên, con người và thiên nhiên có lẽ sẽ mang một diện mạo mới. Nhưng liệu rằng chính chiến tranh mới làm con người ta mới biết yêu hòa bình hơn, sống chậm hơn để gắn kết. Có quá nhiều biến số mà tôi không phải một vị thánh để sắp đặt tất cả chúng vào trong một mạch chảy. Thay vì cứ hoài ngoảnh lại nhìn, chi bằng tôi ngẩng lên để thấy bầu trời xanh này vẫn còn đó, đẹp như cái ngày mùa thu huyền thoại đó.