Một thế giới được lập trình để hoàn hảo

Có năm mức đánh giá kết quả truy vấn của người dùng: Perfect, Excellent, Good, Acceptable và Off-topic. Với truy vấn rõ ràng ý định tìm kiếm, các mức này được phân chia khá rõ ràng. Nhưng với truy vấn mơ hồ, điều thường được đưa ra bởi người dùng, hệ thống lại dựa trên độ nổi tiếng để đưa ra một đáp án “hoàn hảo”. 

Ví dụ, nếu người dùng gõ "Ed Sheeran Perfect lyrics", thì ý định tìm kiếm là quá rõ: bài hát “Perfect” của Ed Sheeran và lời bài hát. Nhưng với truy vấn như “perfect song”, hệ thống buộc phải dựa trên những gì được tìm kiếm phổ biến nhất để gợi ý một kết quả “hoàn hảo” - thường là bài hát có tên “Perfect” nổi tiếng nhất.

Các công ty công nghệ sẽ sử dụng con người để đánh giá kết quả truy vấn này nhằm tạo ra một phiên bản AI tốt nhất, nhờ đó, họ có thể nắm bắt được tâm lý người tìm kiếm một cách dễ dàng. Từ đó, một thế giới của sự “hoàn hảo” dần hình thành. Mọi truy vấn đều có sẵn câu trả lời được đóng gói gọn gàng.

Con người trong thế giới này không phải tự tổng hợp thông tin để tìm ra đáp án bản thân mong muốn, mọi thứ đến một cách dễ dàng hơn. Trí tuệ nhân tạo đã giúp người dùng tiết kiệm rất nhiều thời gian để đến được cái đích. Nhưng sẽ ra sao nếu cái đích không phải là thứ người dùng mong muốn? 

Trong các truy vấn, luôn có ý định chính và ý định phụ. Khác với suy nghĩ của nhiều người, ý định phụ (hay còn gọi là ý định thứ cấp) mới là yếu tố giúp con người khám phá các chiều kích của tri thức, chúng ngẫu hứng, đầy bất ngờ. 

Chẳng hạn, khi tìm kiếm “chó săn tốt nhất”, người dùng có thể chỉ cần thông tin về giống chó nhanh nhẹn. Nhưng một ý định phụ có thể dẫn họ đến các khía cạnh khác như lịch sử thuần chủng, đạo đức trong nhân giống hay thậm chí là văn hóa nuôi chó săn ở từng vùng. Những điều đó thường bị AI bỏ qua vì không phục vụ mục tiêu tìm kiếm chính. Về lâu dài, người sử dụng dễ đánh mất khả năng tự mở rộng tư duy khi phụ thuộc quá nhiều vào câu trả lời sẵn có của máy móc.

AI không có sự tò mò như con người. Đó là sự thật. AI không có sự sáng tạo. Điều này cũng là bản chất của một cỗ máy và là sự khác biệt giữa người và máy. Trí tò mò là động lực để con người khám phá, đặt thêm câu hỏi, đi xa hơn so với mục tiêu ban đầu. Trong khi đó, AI vận hành bằng thuật toán logic, hướng tới sự chính xác, rút gọn và hiệu quả. Nó không hiểu sự lan man hữu ích, thứ mà đôi khi dẫn đến những phát hiện bất ngờ, sáng tạo vượt khuôn mẫu.

Sẽ thật nguy hiểm nếu người dùng nghĩ rằng kết quả do AI là đáp án cuối cùng họ có thể tìm thấy. Không còn sự hoài nghi nào được tạo ra nữa. Người dùng ngừng phản biện, ngừng tìm hiểu sâu hơn. Họ dễ bằng lòng với lựa chọn được gợi ý mà không đặt ra câu hỏi “còn gì khác nữa không?”. Điều này có thể khiến tư duy trở nên một chiều, phụ thuộc, thiếu sự đào sâu và mở rộng.

“Doubt is the origin of wisdom”, René Descartes. 

Trí tuệ nhân tạo là một xu thế không thể đảo ngược, con người thế kỷ 21 không phải là the Luddites. Nhưng chúng ta có quyền được hoài nghi nhiều hơn dù rằng mọi kết quả nằm dưới một vỏ bọc “hoàn hảo”. Không cỗ máy nào có thể thay thế được sự tò mò của con người. Đừng chỉ dừng lại ở câu trả lời đầu tiên. Hãy nghi ngờ. Hãy mở rộng. Hãy để những “ý định thứ cấp” — những nhánh rẽ bất ngờ — dẫn bạn đến những khám phá không thể lập trình được.