Một người đàn ông giả gái, 1.691 chàng trai, tính queer “tội lỗi”

Chỉ trong vài ngày mạng xã hội Việt Nam đã ngập tràn thông tin về “chị Hồng Nam Kinh” - người đàn ông 38 tuổi giả gái và qua lại thân mật với 1.691 chàng trai ở Trung Quốc. Những con số gây sốc, những tình tiết như phim, những video được chia sẻ liên tục khiến vụ việc nhanh chóng chiếm lĩnh “top tìm kiếm”.

Thế giới ẩn danh đầy cô đơn

Ngày 8/7, Công an thành phố Nam Kinh (tỉnh Giang Tô, Trung Quốc) thông báo đã bắt giữ ông Jiao (biệt danh Hồng tỷ) sau khi nhận được tố giác về việc phát tán các video nhạy cảm lên mạng xã hội.

Theo điều tra, người đàn ông 38 tuổi này đã sử dụng phần mềm chỉnh sửa ảnh, đội tóc giả, gắn ngực silicon, luyện giọng nữ và tự nhận là một phụ nữ đã ly hôn để tìm kiếm bạn đời. Trong ba năm, ông tiếp xúc, hẹn hò với hàng trăm nam giới, từ sinh viên đại học, nhân viên văn phòng đến người nước ngoài. Ông Jiao ghi lại hàng loạt clip thân mật tại căn phòng trọ đơn sơ.

Sự việc gây sốc vì số lượng người liên quan, đồng thời, nó phản ánh một thực trạng đáng báo động: thế giới ẩn danh của mạng xã hội đang trở thành nơi trú ngụ của những con người lạc lõng, cô đơn, khao khát sự kết nối đến mức sẵn sàng tin tưởng vào một hình ảnh được dựng nên bằng lớp trang điểm và những cú click chuột. Đồng thời, các mối quan hệ này cũng ẩn chứa rủi ro về vấn đề bảo mật hình ảnh cá nhân.

Trong không gian số, nơi những dòng tin nhắn thay cho ánh mắt, những avatar thay cho biểu cảm khuôn mặt, việc tạo dựng một nhân dạng hoàn toàn mới trở nên dễ dàng. Nhưng cũng chính nơi đó, sự dễ dãi trong việc kết nối khiến các mối quan hệ trở nên mỏng manh, dễ vỡ, dễ tổn thương.

Câu chuyện của “Hồng tỷ” còn cho thấy dấu hiệu của căn bệnh thời đại: cô đơn trong xã hội kết nối. Theo tác giả Noreena Hertz, hơn 20% thế hệ thiên niên kỷ ở Mỹ không có lấy một người bạn thân thiết, và gần một nửa số trẻ em Anh từ 10 đến 15 tuổi thường xuyên cảm thấy cô đơn. Nhiều người sẵn sàng dựa vào các mối quan hệ ảo trên mạng xã hội, họ tin vào chúng và bắt đầu tin là thật.

Trong khi đó, truyền thông và cộng đồng mạng lại đang phản ứng với vụ việc bằng tốc độ chóng mặt. “Hồng tỷ” trở thành biểu tượng giễu cợt, đối tượng meme hóa, bị gán nhãn về giới tính và tính dục như một trò tiêu khiển.

Thế giới ẩn danh trên mạng xã hội đang ngày càng trở nên đông đúc, rủi ro khi hẹn hò trên mạng càng nhiều. Sự kết nối hời hợt, giả lập đang làm mòn niềm tin và kéo dài khoảng cách giữa người với người. Những con người như “Hồng tỷ” sẽ còn tiếp tục xuất hiện như một hệ quả phản ánh sự lạc lõng đang lớn dần giữa kỷ nguyên cô đơn.

Định kiến với về tính queer trong sự việc

Một trong những câu hỏi lớn nhất mà tôi vẫn trăn trở là: tại sao nhiều người lại thấy những hình ảnh của “Hồng tỷ” và các chàng trai kia thật nực cười? Điều gì khiến một sự việc trở nên thú vị trong mắt công chúng? Câu trả lời, có lẽ, nằm ở tính “khác thường”. Những gì lệch chuẩn, đi ngược kỳ vọng xã hội, luôn khiến người ta tò mò. Không ai quan tâm chuyện chó cắn người, nhưng người cắn chó thì lại thành tin nóng — quy luật truyền thông cổ điển vẫn còn hiệu nghiệm đến hôm nay.

Ở câu chuyện này, ta có ba yếu tố khiến công chúng bị thu hút: một là con số lên tới hơn 1.600 người đàn ông có liên quan; hai là việc danh tính những người này bị phơi bày công khai; ba là tính “ngược đời” khi một người đàn ông hóa trang thành phụ nữ (có thể gọi là cross-dresser) và quan hệ với nhiều người cùng giới. Với một xã hội còn nhiều định kiến về giới và tình dục, hành vi ấy nhanh chóng bị quy kết là dị thường — trong khi nếu xét từ góc độ quyền tự do tính dục (sexual autonomy), nó không có gì sai trái nếu được thực hiện giữa những người trưởng thành, tự nguyện.

Vấn đề là, chúng ta không thể biết chắc rằng tất cả những người đàn ông đó đều tự nguyện. Nếu có bất kỳ dấu hiệu ép buộc hay cưỡng ép nào, lực lượng công an tại Nam Kinh hoàn toàn có cơ sở để xử lý theo hướng tội phạm tình dục. Nhưng thực tế là, cho đến nay, không có một mẩu thông tin nào về việc điều tra hoặc truy tố theo hướng đó. Vậy điều đó có nghĩa gì?

Có lẽ điều duy nhất rõ ràng, là Hồng tỷ đã quan hệ tình dục với nhiều người đàn ông khi mang hình hài phụ nữ. Điều này, trong mắt nhiều người, vẫn bị coi là dị hợm hoặc sai lệch, dù nếu nhìn bằng lăng kính cởi mở hơn về tính dục, đây đơn giản chỉ là một phần trong phổ “queer” — một thuật ngữ dùng để chỉ những biểu hiện giới và xu hướng tình dục không tuân theo chuẩn mực truyền thống (heteronormativity). Hồng tỷ có thể là một code dresser (người mặc trang phục không phù hợp với giới tính sinh học) và những người đàn ông kia đơn giản là bị hấp dẫn bởi điều đó.

Nhưng thay vì phân tích sự việc một cách tỉnh táo, mạng xã hội lại biến tính queer thành trò tiêu khiển. Người dùng nhìn, phán xét, và tưởng rằng họ đang “tự do” nói điều mình nghĩ. Nhưng liệu đó có phải là tự do thực sự? Tôi cho là không. Những phản ứng đó không xuất phát từ một nền tảng nhận thức đa chiều, mà từ một “khung định kiến” vốn đã cắm rễ trong xã hội.

Tệ hơn, họ gần như không thể thoát khỏi cái khung đó. Mô hình vận hành của các nền tảng như Facebook, Instagram... không khuyến khích tranh luận chất lượng, mà thúc đẩy các nội dung dễ lan truyền — vốn thường là những gì gây sốc, đơn giản, dễ cười. Những nội dung giải trí ngắn như meme, video dọc vài giây dễ dàng thống trị dòng thời gian bởi vì chúng phục vụ mục tiêu duy nhất: giữ người dùng ở lại càng lâu càng tốt, để tối ưu hóa lợi nhuận từ quảng cáo.

Trong cấu trúc đó, con người dần trở thành những cá thể tiếp nhận thụ động. Họ không có thời gian để dừng lại suy nghĩ, phản biện hay đặt câu hỏi nghiêm túc về điều họ thấy. Bởi vậy, những vấn đề nghiêm trọng liên quan đến “Hồng tỷ” vẫn bị gạt ra ngoài lề: Sự cô đơn ẩn sâu trong các mối quan hệ ảo, rủi ro tiềm ẩn khi hẹn hò qua mạng, và nhất là sự bất an khi hình ảnh cá nhân bị phát tán.

Vấn đề không chỉ nằm ở riêng vụ việc “Hồng tỷ”. Nếu chúng ta không sớm đặt lại câu hỏi: các nền tảng mạng xã hội đang dẫn dắt nhận thức của cộng đồng theo cách nào? — thì phần lớn người dùng sẽ vẫn chỉ thấy phần nổi của tảng băng thông tin. Còn phần chìm, phần cần được quan tâm nhất — những khủng hoảng tinh thần, sự thiếu vắng sự kết nối thật sự giữa người với người — sẽ tiếp tục bị lãng quên trong tiếng cười hời hợt của đám đông.