Khung hình nằm lại trong ký ức tại nhà nhạc sĩ Phạm Tuyên

Trò chuyện với nhà báo Phạm Hồng Tuyến. Ảnh: Việt Linh/Znews

Sau buổi chụp hình và phỏng vấn với nhà báo Phạm Hồng Tuyến kết thúc, tôi và anh phóng viên ảnh vội thu dọn đồ và đi về. Trên đường đi ra cửa, chị Tuyến nói rằng ngày xưa xung quanh dây có rất nhiều cây lớn tỏa bóng mát. Thế rồi cơn bão Yagi ập đến và cuốn đi cái màu xanh đó. “Giờ thì chúng trọc đầu hết cả rồi”, chị Tuyến nói với một sự tiếc nuối hiện rõ trong đôi mắt. Tôi biết, đó chỉ là một mẩu chuyện phiếm để giết thời gian trên đường tiễn chúng tôi về. 

Nhưng cũng trong giây phút ngắn ngủi và tưởng chừng như mọi người phải làm nhiều thứ để lấp đầy khoảng trống im lặng, tiếng tivi từ trong căn phòng nhỏ của nhạc sĩ Phạm Tuyên va vào giác quan của tôi. Tôi ngó vào, con mắt tôi lướt qua một khung cửa, rồi một khung cửa nữa, tôi thấy bộ bàn ghế nhỏ với những chén trà được úp gọn cùng một chiếc xe lăn để cạnh giường. Tiếng phát thanh viên vẫn văng vẳng từ gian phòng nhỏ đó, chị Tuyến cũng nhìn theo ánh mắt của tôi, chị nói: “Chắc ông giờ này đã ngủ rồi”. 

Khoảnh khắc đó, tôi hiểu rằng có lẽ đây là hình ảnh cuối cùng của một cây đại thụ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam - một con người đã gần đất xa trời - mà tôi có cơ hội được thấy. 

Những cái cây trọc lốc

Nhạc sĩ già lim dim

Cuộc đời là thoáng chốc

Chàng trai mải kiếm tìm

Hàng cây “trọc đầu” sau bão và người nhạc sĩ già trong căn nhà tập thể, đáng nhẽ ra phải là một cảnh tượng khiến con người ta có chút tiếc nuối, xao xuyến… nhưng không hiểu sao tôi lại thấy sức sống ngập tràn tại đó. Có lẽ căn nhà này không còn hiển hiện trong tôi như một dạng vật chất cụ thể nữa. Nó dần len lỏi vào tâm trí tôi với một sức mạnh siêu hình, vì vậy, tôi gọi căn nhà của nhạc sĩ Phạm Tuyên là một kho ký ức biết hát. Mỗi đồ vật tôi chạm vào đều khiến tôi trở về với những giai điệu tuổi thơ. Nào chú voi con, nào chị chim én, anh anh cồ cộ, chú dế mèn, chú sáo sậu… Muôn vàn lời ca dễ thuộc như bài đồng dao bất tận, chúng tồn tại như một di sản về văn hóa đại chúng sinh ra từ khó khăn, khói lửa, nghèo đói và tình yêu. 

Cách đây hơn 70 năm, khi đất nước bị chia cắt hai miền, có những gia đình từ miền Nam tập kết ra Bắc. Lúc ấy, anh Trương Xuân Thanh - cựu cán bộ tại Bộ Ngoại giao Việt Nam - mới chỉ là một đứa trẻ. Ký ức của anh về những ngày tháng sống tại Hà Nội không hoàn toàn êm đẹp vì nỗi niềm mong chờ ngày thống nhất. Nhưng sự hoài vọng đó đôi khi cũng được xoa dịu bởi vô vàn khoảnh khắc ấm áp, nhất là trong những ngày lễ Tết. Mọi người quây quần bên nhau hát vang những giai điệu đã cũ. Và tôi tin rằng, đâu đó trong các “hộp kỉ niệm” của anh Thanh, bài hát Chiếc đèn ông sao của nhạc sĩ Phạm Tuyên đã vang lên. 

Âm thanh “Tùng tùng tùng rinh rinh” ấy cũng là một phần trong tuổi thơ của chị Tuyến khi ấy đang là một cô bé học lớp hai. Theo chị Tuyến kể lại, năm 1956, người đầu tiên hát bản nhạc đó là cô Tuấn Kỳ với nghệ danh Anh Tuấn. Trên nền đệm đàn Mandolin, tiếng cô cất lên trong trẻo trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Dưới sân khu nhà Khương Thượng, nơi gia đình chị từng ở, đám trẻ con hân hoan rước đèn theo tiếng nhạc từ đài phát ra. 

Cho đến bây giờ, chị Tuyến hay ông Thanh đều là những người đã ở độ trung tuần, những bản nhạc thiếu nhi ngày xưa có thể khiến họ buồn nhiều hơn vui. Nỗi buồn ở đây không phải là sự tiếc nuối mà là cảm giác hoài niệm. Ai cũng cần có quá khứ, ai cũng muốn trở về quá khứ nhưng không ai sống trong quá khứ cả. Nhạc sĩ Phạm Tuyên già đi, chị Tuyến, anh Thanh lớn lên và lời ca cùng tiếng nhạc ngày đó cũng lặng lẽ trưởng thành theo năm tháng.